آفات و بیماری های زعفران

فهرست مطالب: (با کلیک بر روی هر عنوان به توضیحات بیشتر هدایت می شوید)

• آفات زعفران

• بیماری های زعفران

• آفات زعفران

  
  

در زمین های زراعی زعفران برخی آفات و بیماری های زعفران مانند جوندگان می توانند باعث نابودی گیاه زعفران شوند. خرگوش و موش از عوامل از بین رفتن این گیاه هستند. جهت حفظ مزارع از این خسارات باید اقداماتی انجام داد.

خرگوش:
در فصل زمستان و در مزارع زعفران، خرگوش ها علف سبز زعفران را می خورند. با استفاده از روش های مختلف از جمله تله گذاری، حصارکشی زمین‌، طعمه مسموم (مانند فسفر دوزنگ به نسبت 5/2 درصد در بلغور گندم روغن زده) و یا مواد دورکننده مثل آربین می‌توان از بیشتر شدن خسارات وارده جلوگیری نمود.                                      
موش:
این جانور همانند خرگوش برگ ها و بخصوص پیاززعفران را خورده و باعث از بین رفتن گیاه می شود. برای مبارزه با آن ها می توان از قرص تدخینی در سوراخ ها و قرار دادن طعمه مسموم در لانه آن ها استفاده کرد. یک روش سنتی برای مبارزه با موش ها این استکه زعفران کاران یک لوله پلاستیکی را از یک طرف به اگزوز موتور سیکلت و از طرف دیگر درلانه موش قرار می دهند و موتور سیکلت را روشن می کنند. دود حاصل از اگزوز موتور سیکلت از طریق لوله پلاستیکی وارد لانه موش شده و باعث خفگی آن ها می شود. یا می توان با کاشت گیاه نعناع در اطراف مزارع مانع از نزدیک شدن آن ها به گیاه زعفران شد.                                      
جوجه تیغی:
زعفران یکی از گیاهان مورد علاقه ی این جاندار است. این حیوان پیازهای گیاهرا از خاک خارج نموده، آن ها را می خورد و پوسته پیازها را باقی می گذارد.شکار یکی از روش های کنترل ازدیاد این جاندار می باشد اما یکی دیگر از روش های نتیجه بخش این است که سر یک چوب را حدود 1 گرم پنبه پیچیده و آن را آغشته به محلول کلروپیکرین کرده و پس از خیس نمودن پنبه آن را در لانه جوجه تیغی ها قرار می دهند تا این گاز متصاعد شده و آن ها از بین بروند، البته باید تمام منافذ لانه مسدود باشد تا گاز خارج نشود و یا حیوان امکان خروج از لانه را نداشته باشد.

 این دسته از آفات و بیماری های زعفران بیضی شکل و تیره رنگ بوده و دارای پاهای کوتاه، محکم و پرزدار است. گیاهان مورد علاقه این نوع از کنه سیب زمینی، هویج، پیاز و ... هستند.این آفت به صورت مستقیم به پیاز زعفران حمله نموده و بر روی پیاز زخم هایی ایجاد می کند. پیازهای آلوده دارای لکه های سیاه و پوسیده اند. برگ های گیاهانی که توسط این کنه آلوده می شوند، کوتاه تر و باریک تر بوده و دچار خزان زودهنگام می شوند و گل های زعفران این گیاه نیز کوچک تر و ظریف تر و با کلاله های ضعیف هستند.وجود این کنه در مزارع زعفران گناباد و قائن و خراسان جنوبی گزارش شده است.

روش پیشگیری: 
•    عمق کاشت 20-15 سانتی متر باشد.
•    از پیازهای سالم و فاقد لکه های تیره برای کاشت استفاده شود.
•    پیازها با قارچ کش و کنه کش قبل از کاشت ضدعفونی شود.
•    هر 2 سال یکبار به ارتفاع 2-1 در طول تابستان خاکریزی انجام شود تا عمق کاشت پیازهای زعفران بدون تغییر بماند.
•    بهتر است که عمر بهره برداری از مزارع کم شود.
•    از انتقال بنه های زعفران مناطق آلوده به دیگر مزارع باید خودداری شود.  

این آفت به رنگ زرد تا قهوه ای روشن است و دارای بالهای باریک ونوک تیزبا ریشک های طویل در حاشیه عقبی می باشد. روی بال های رویی دو رگ طولی وجود دارد.تا هنگامی که برگ های سبز زعفران وجود دارد تریپس نیز بر روی آن ها مشاهده می شود. تریپس آرواره های خود را وارد برگ می کند و نقاط زرد تا سفیدرنگ بر روی برگ های زعفران ایجاد می کند. هنگامی که گیاه به تریپس آلوده شود دچار خزان زودرس شده و کیفیت و کمیت محصول زعفران کاهش می یابد.چون خسارت این آفت در اواخر فصل رویشی یعنی هنگام رشد برگ های زعفران و اتمام جمع آوری گل های زعفران است پس نیازی به مبارزه شیمیایی ندارد.

این نوع آفات و بیماری های زعفران خسارت های سنگینی بر گیاه وارد نموده و باعث نبودی گیاه از قسمت پیاز می‌شود. این کرم سفید رنگ زیر خاک فعالیت دارد و باعث پژمردگی، خشک شدن و زرد شدن ناگهانی برگ ها می شود.برای مبارزه با این آفت باید از سم سوین استفاده کرد.                

این مورد یک بیماری قارچی است و در اثر پیدایش ریزوکتونیا و یولاسه ایجاد می شود. این قارچ سطح پیاز را مورد حمله قرار می دهد و لکه های قرمزی روی آن ایجاد می کند، سپس این لکه ها به داخل پیاز نفوذ کرده و باعث ایجاد برآمدگی هایی در سطح پیاز شده و باعث پوسیدگی آن و خشک شدن برگ ها می شود. 
روش مبارزه با بیماری زوال زعفران:
•    پیازها و برگ‌های آلوده جمع‌آوری و سوزانده شود.
•    زعفران  با سم سولفور دو کربن (250کیلوگرم در هکتار) ضدغفونی شود.
•    به مدت 6 تا 8 سال در زمین آلوده پیاز زعفران کاشته نشود.

سیاهک زعفران نیز یک بیماری قارچی است و عامل این بیماری قارچ فوماکو(Fumago) می باشد. این قارچ ابتدا برگ های گیاه را مورد حمله قرار می دهد و لکه های قهوه ای به صورت نقطه روی برگ پیدا می شود که به تدریج سیاه شده و سپس به سمت پیاز گیاه حرکت نموده و به تدریج کل گیاه را از بین می برد.
روش مبارزه با بیماری سیاهک زعفران:
•    جمع آوری برگ های آلوده و سوزاندن آنها
•    ضدعفونی پیازها قبل از کاشت با سموم مناسب   

این مورد از آفات و بیماری های زعفران یک بیماری قارچی است. این قارچ از سطح پیاز وارد آن شده و به تدریج ریشه گیاه پوسیده می شود، برگ ها زرد شده و لکه های کوچک و سفید بر روی پیاز ها ایجاد می شود. پیشرفت این بیماری باعث ایجاد کپک های بنفش و پوسیدگی داخل و خارج پیاز می گردد. 
روش پیشگیری از بیماری قارچی رایزوکتونیا: 
•    برداشتن لایه های غلاف محافظ پیاز زعفران
•    ضد عفونی بنه ها و قرار دادن آن ها در محلول پنج درصد سولفات مس به مدت چنددقیقه
•    خارج کردن پیازهای آلوده از زمین و نابود کردن آن ها
•    ضدعفونی زمین آلوده با سولفور دو کربن
•    تناوب زراعی زمین

کلاله های زعفران در این بیماری همچون فنر می پیچند و گاهی قطع شده و می افتد. علت پیدایش این بیماری می تواند به دلایل مختلفی از جمله سن بنه ها، شرایط تغذیه ای، فیزیولوژی گیاه یا عوامل ویروسی و...باشد.

زرد شدن برگ ها می تواند علل مختلفی داشته باشد مانند نبودن عناصر غذایی، کمبود آهن و ...
روش مبارزه با بیماری زردی :
•    کوددهی زمین با کودهای ازته، فسفات یا پتاسه
•    محلول‌پاشی مزرعه با محلول سولفات آهن و یا دیگر کودهای دارای آهن

پوسیدگی می تواند در قسمت های مختلف گیاه ایجاد شود. پیازهای زعفران پوسیده و بوته آن، کوچکتر از حد طبیعی هستند. علت ایجاد این بیماری می تواند به علت شرایط بیماری زا، وضعیت نامناسب خاک و آبیاری نامتعادل گیاه باشد.

این نوع از آفات و بیماری های زعفران باعث تورم سطح پیاز می شود. گیاهان آلوده به این بیماری کوچکتر و بوته ها نیز کوتاهتر از حد طبیعی می باشند.

آفات زعفران

آفت‌هایی که این گیاه ارزشمند مورد حمله‌ی آن‌ها قرار می‌گیرد را می‌توان در سه گروه جوندگان، حشرات و کنه‌ها دسته بندی کرد.

1- جوندگان

•    آهو و گوزن:

این گروه از حیوانات جونده در فصل زمستان به دلیل کمبود علوفه به مزارع زعفران می‌آیند و از برگ‌های سبز آن تغذیه می‌کنند. برای جلوگیری از ایجاد خسارت توسط این جوندگان باید دور مزارع را حصارکشی کرده و موانعی ایجاد کرد تا نتوانند از آن عبور کنند.

•    موش کور:

این جونده جثه‌ی کوچکی دارد و بیشتر در مناطق شمال غربی ایران و اصفهان دیده می‌شود. موش کور معمولا لانه‌ی خود را در عمق 25-15 سانتی متری زمین می‌سازد و در تمام طول سال فعالیت دارد. موش کور با لانه کنی و ایجاد سوراخ‌های متعدد باعث خرابی زمین شده و همچنین با تغذیه از پیازهای زعفران خسارات زیادی به مزارع وارد می‌کند. نکته‌ی مهم در مورد این حیوان سرعت بالای زاد و ولد آن است. از این رو به محض مشاهده باید با آن مقابله کرد.

روش مقابله:

بهترین روش استفاده از قرص فوستوکسن است. با قرار دادن 2-1 عدد از این قرص در یکی از سوراخ‌ها و مسدود کردن بقیه‌ی سوراخ‌ها، قرص در مدت کوتاهی تبدیل به گاز شده و موش‌ها را از بین می‌برد. همچنین آب انداختن در لانه‌ها، دود دادن به وسیله‌ی اگزوز موتور و گاز کپسول شهری و قرار دادن طعمه‌ای که توسط فسفر دوزنگ مسموم شده در مسیر رفت و آمد موش کور از دیگر راه‌های کنترل آن هستند.

2- کنه‌ها

•    کنه قهوه‌ای گندم:

جزو خطرناک‌ترین آفت‌های زعفران است که در ایران در مزارع گناباد وجود دارد. این کنه نسبتا بزرگ است و به راحتی با چشم غیر مسلح دیده می‌شود. 4 پا دارد و حرکت آن سریع است. کنه قهوه‌ای گندم دارای دو نوع تخم زمستانه و تابستانه است. تخم‌های زمستانه قرمز رنگ و بدون دیاپوز هستند و معمولا از آبان ماه تا اردیبهشت به تعداد 37 الی 85 عدد گذاشته می‌شوند. تخم‌های تابستانه به رنگ سفید و دارای دیاپوز هستند و در اواخر بهار گذاشته می‌شوند. این کنه معمولا روی کلوخه‌ها، پوست و چوب درختان و درون شکاف‌های سنگ‌ها تخم گذاری می‌کند. کنه قهوه‌ای گندم با تغذیه از شیره‌ی برگ‌های زعفران باعث زردی و ایجاد لکه‌های سفید روی آن می‌شود. در صورت عدم مقابله با این آفت، مزرعه دچار خزان زودرس می‌شود.

روش مقابله

1-    گرما و رطوبت دو عامل مهم در فعالیت این کنه هستند. به همین دلیل نباید در تابستان مزارع را آبیاری کرد.
2-    از آنجایی که علف هرز باعث پایداری این آفت می‌شود برای جلوگیری از رشد آن باید زمین را به صورت عمیق شخم زد.
3-    بهتر است به مدت سه سال از کاشت گیاهان میزبان این کنه در زمین آلوده جلوگیری شود.
4-    استفاده از گوگرد و ترکیبات شیمیایی برموپروپیلات (نئورون)، دیکوفول (کلتان) و کلوفنترین (آپولو) نیز در مقابله با این کنه بسیار موثر است.

3-    حشرات

•    شته:

این حشرات جثه‌ی کوچکی دارند و از آفات مهم کشاورزی به شمار می‌روند. شته‌های بکرزا و بی بال معمولا در مزارع زعفران شهرستان‌های گناباد، قاین، بیرجند، فردوس و تربت حیدریه دیده می‌شوند. فعالیت این حشرات از اواخر زمستان تا اواخر فروردین ماه روی برگ‌های این گیاه است و شیره‌ی آن را می‌مکد. شته به تنهایی ضرر چندانی ندارد اما به دلیل اینکه ناقل عوامل بیماری‌زا است و با تغذیه از شیره‌ی برگ‌ها باعث پیچیدگی و خشکیدن آن‌ها می‌شود شرایط لازم برای تخم ریزی و پرورش لاروها را فراهم می‌آورد. خسارت اصلی این آفت کاهش عمر محصول است.

روش مقابله:

یکی از راه‌های از بین بردن شته استفاده از کفشدوزک‌ها و زنبورهاست. کفشدوزک‌ها شته‌ها را می‌خورند و زنبورها در بدن آن‌ها تخم ریزی کرده و باعث نابو‌دی‌شان می‌شوند. روش بعدی سمپاشی و استفاده از سمومی همچون ایمیدکلوپراید، مالاتیون، پریمور، دیازینون، پریمترین و دلتامترین است. همچنین محلول سیر نیز به خاطر داشتن بوی تند می‌تواند شته‌ها را از روی گیاه دور کند.

•    دم فنرمانند:

این حشرات بدون بال بدنی گرد و شاخک‌های چهاربندی دارند. در انتهای بدن آن‌ها زائده‌ی دم مانند وجود دارد که در مواقع لازم آن را زیر شکم خود جمع کرده و بوسیله‌ی آن خود را به سمت دیگر پرتاب می‌کنند. دم فنرمانند درون خاک حاصلخیز وجود دارد و لابه‌لای فلس‌های پیاز زعفران فعالیت می‌کند. این آفت از مواد آلی پوسیده‌، لاشه‌ی حشرات ریز و قارچ‌ها تغذیه می‌کند و برای مزارع ضرری ندارد. از این رو نیاز نیست با آن مقابله کرد.

•    باکتری بورخلدریا:

این مدل از آفات و بیماری های زعفران یک باکتری عفونت‌زا در مزارع کشاورزی و محل کشت زعفران و برخی گیاهان دیگر همچون ذرت، برنج و پیاز خوراکی باعث ایجاد بیماری می‌شود. فعالیت این باکتری به گونه‌ای است که با ایجاد لکه برروی برگ‌ها و پیاز زعفران باعث پوسیدگی و آسیب دیدن گیاه می‌شود. باکتری بورخلدریا در فصل پاییز میزان گل دهی گیاه را کاهش داده و جوانه‌ی اولیه‌ی گیاه را دچار پوسیدگی می‌کند. علائم این خسارت در اواسط زمستان قابل مشاهده است. به این صورت که در هنگام بیرون آوردن برخی پیازها برای کنترل، اگر گیاه به این باکتری مبتلا شده باشد قسمت چمچمه ( برگ و گل داخل غلاف سفید ) به صورت قهوه‌ای و قرمز تغییر رنگ داده و به مرور زمان دچار لهیدگی و خشکی می‌شود. در واقع خسارت اصلی این باکتری بر عملکرد گیاه است و اجازه نمی‌دهد گل و برگ‌ها از خاک بیرون آمده و رشد کنند.

روش مقابله:

بهترین راه برای جلوگیری از آلودگی گیاه به این باکتری کنترل پیازهای زعفران است. در زمان کاشت باید پیازها را از هر نظر مورد بررسی قرار داده و از انتخاب پیازهای دارای حفره و پوسیدگی خودداری شود. تا حد امکان نباید از پیازهایی که در انبار قرار گرفته‌اند استفاده کرد. چون گرما، رطوبت و شرایط محیطی نامطلوب به رشد این باکتری کمک می‌کند. همچنین بهتر است قبل از بیرون آوردن پیازها زمین را آبیاری نکنید.

سوالات متداول

 

منابع
•    M Kafi, A. Koocheki, M.H. Rashed, Saffron (Crocus sativus): Production and Processing,Science Publishers, Jan 4, 2006 - 244 pages

•    ابراهیمی مسلم،  شریفزادگان حسین، آشنایی با اصول کاشت، داشت و برداشت زعفران، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان قم، زمستان 1394
•    شاهدی علی و سحابی نادر، ، آشنایی با نحوه کاشت، داشت و برداشت، جداسازی و عوامل موثر در کیفیت و نگهداری زعفران، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی  سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی، چاپ اول 1394