زعفران کوهی

تعداد بازدید : 14044 مرتبه

زعفران کوهی

در گوشه گوشه خاک زرخیز ایران زمین انواع گل‌ها و گیاهان می روید که از نظر خوراکی و دارویی بسیار ارزشمند هستند و می توانند زندگی ما را از نظر سلامت جسمی و روحی بهتر کنند. ما باید تلاش خودمان را انجام دهیم تا این گیاهان و گل‌ها را بشناسیم. این گیاهان و گل‌ها اکثراً در گذشته های بسیار دور توسط نیاکان ما مورد شناسایی قرار گرفته‌اند و در کتاب های به خصوصی نام آنها به همراه خصوصیات خوراکی و دارویی شان ذکر شده است. زعفران کوهی یکی از گونه‌های گیاه زعفران است. این گونه گیاهی بسیار به زعفران خوراکی معمولی، که همه با آن آشنا هستند، شباهت دارد. ۹ تا ۱۴ برگ این گونه در زمستان یا بهار سبز می‌گردند. محل رویش این گیاه در ایران، کوهستان های زاگرس است. به طوری که در تپه‌ها و دشت‌های سنگلاخی منطقهٔ زاگرس از ارتفاع ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ متری می‌روید.
برعکس گیاه زعفران معمولی که پرچم های سرخ رنگ خوراکی دارد، پیاز زعفران کوهی قابل خوردن است. زعفران کوهی یک نوع گل زنبق است. گل زنبق تیره‌ای از مارچوبه‌سانان است با انواع ساقه‌های زیرزمینی و برگ‌های خطی یا نواری که گل‌پوش شش‌ قطعه‌ای و خامه سه‌ بخشی و سه پرچم دارند و میوه آنها پوشیده از کرک است. زنبقیان تیره‌ای از گیاهان گل‌دار است که حدود ۱۵۰۰ گونه در ۶۰ جنس را در بر می‌گیرند. پراکنش این تیره از گیاهان، به طوری است که در نواحی مختلف کره زمین دیده می‌شوند. گل زنبق معمولاً در خاک‌های خنثی یا قلیایی و سبک و قابل نفوذ که معمولا در نواحی کوهستانی است، رشد می‌نمایند که به علاوه این که بسیار زیبا هستند خواص زیادی هم دارا هستند.

در برخی مناطق کشور، پیازهای آن را در بهار جمع‌آوری می‌کنند و پس از سرخ کردن یا جوشاندن در شیر، مصرف غذایی دارد. فصل گل‌دهی گیاه زعفران کوهی در ماه های اسفند، فروردین و اردیبهشت است. گیاه زعفران کوهی با نام های جوقاسم، زعفران وحشی و یا با نام های محلی پی شوک (چیدم، در روستاهای اطراف زنجان و با نام "گل خیارو" در استان کرمان) شناخته می‌شود. زعفران کوهی به عنوان یکی از گیاهان خوراکی و خودرو در غرب و مناطق مرکزی ایران می‌روید. این گیاه در استان‌های مرکزی، لرستان، ایلام، همدان، زنجان، کردستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری و کرمانشاه در دسترس است که در فصل بهار قابل برداشت می‌باشد.

خصوصیات ظاهری گیاه زعفران کوهی

این گیاه وحشی و خودرو، بسیار کوتاه است و ارتفاع ۵ تا ۱۵ سانتی‌متری دارد، این گیاه دارای پیاز توپر نسبتاً بزرگی است که به حالت کروی و پوشیده از رشته‌های انبوه درهم و مشبک است و دارای حفره‌های کشیده و باریکی است که همین قسمت قابل خوردن گیاه زعفران کوهی است. ساقه این گیاه کوتاه به ارتفاع ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر است، برگ‌ها تقریبا پس از ریختن گلبرگ های گل و از بین رفتن آن، ظاهر می‌شوند. این برگ ها نسبتا دراز هستند و به پهنای ٫۵. الی ۲ میلی‌متر و درازای ۹۰ الی ۱۴۰ میلی‌متر هستند. این برگ ها دارای حاشیه زبر و مژک می‌باشد.
گل‌های این گیاه به رنگ آبی متمایل به بنفش، بنفش یاسی کم رنگ و گاهی کاملاً سفید هستند که بسیار به گل زعفران معمولی شبیه است و علت نامگذاری این گیاه به زعفران کوهی نیز همین مسئله است. این گل‌ها به صورت پائیزه و منفرد یا دو تا ۵ تایی وجود دارند. شکل ظاهری گل زعفران کوهی هم شبیه زعفران معمولی است. لوله گل این گیاه وحشی، دو برابر درازتر از پهنک آن است و به صورت بیضی شکل هستند. سر نیزه‌ای و به صورت نوک تیز است. گلوی جام کرکدار و میله پرچم‌ها دو برابر کوتاه‌تر از بساک‌های زرد رنگ است. کلاله زعفران کوهی، مقدار اندکی کلفت‌تر و توده‌ای به رنگ زرد متمایل به قرمز است. انتهای آن تقریبا منشعب شرابه‌ای است و کمی کوتاه‌تر از بساک‌ها می‌باشد.

مصرف زعفران کوهی به عنوان خوراکی

ما ایرانی ها در پختن غذاهای خوشمزه شهرت فراوان داریم. غذاهایی که از دیرباز از سوی پیشینیان به ما رسیده است، گاهی خوردن این غذاها مشکلاتی را برای انسان ایجاد می کند. مثلا ممکن است طبع یک غذا گرم باشد، برای این که گرمی آن غذا مصرف‌کننده را اذیت نکند، یک چاشنی که طبع سردی داشته باشد در کنار آن غذا سرو می شود تا مصرف کننده به همراه غذا میل کند. اگر طبع غذا سرد باشد بلعکس یک چاشنی در کنار غذا سرو می شود که طبع گرمی داشته باشد. چاشنی غذا ممکن است برای این باشد که طعم غذا از آن یکنواختی بیرون بیاید و برای مصرف کننده دلپذیرتر و گواراتر باشد. گاهی چاشنی غذا از خود غذا گران قیمت تر می‌شود و گاهی چاشنی غذا از خود غذا ارزش خوراکی بیشتری دارد. زعفران کوهی در منطقه زاگرس و دامنه رشته کوه‌های آن می‌روید.
مردم این مناطق برای مصرف کردن این گیاه، روش‌های گوناگونی به کار می برند در بسیاری از مناطق پیاز توپر آن را پس از تمیز کردن با مقدار آب پخته، سپس به همراه پیاز داغ آن را می‌کوبند، یا در بعضی مناطق دیگر پیاز آن را کباب می‌کنند و در بعضی مناطق پس از تمیز کردن پیاز، آن را خام مصرف می‌کنند. در این جا به بررسی استفاده خوراکی از زعفران کوهی در منطقه های گوناگون می‌پردازیم.

کباب گلپایگان با زعفران کوهی

کباب گلپایگان یکی از معروف‌ ترین غذاها در قسمت مرکزی ایران است. این کباب طرفداران بسیار زیادی دارد. علت آن این است که در درست کردن این کباب از بهترین مواد و با کیفیت ترین گوشت استفاده می‌شود. از زعفران کوهی به عنوان یک چاشنی برای خوشمزه تر کردن کباب گلپایگان استفاده می‌شود. به این صورت که پیاز زعفران کوهی را در ابتدا تمیز کرده و پس از آن پیاز را به همراه گوشت کباب می‌کنند و در بعضی اوقات پیاز زعفران کوهی را به صورت خام، در کنار کباب گلپایگان به جای پیاز معمولی مصرف می کنند. کباب گلپایگان به تنهایی هم بسیار خوشمزه است و طرفداران بسیار زیادی دارد اما مصرف این کباب با چاشنی پیاز زعفران کوهی، با توجه به خاصیت های فراوانی که دارد، مزه جدیدی را به آن می‌بخشد.

مصرف خوراکی زعفران کوهی در کرمانشاه

همان‌ طور که گفته شد گیاه زعفران کوهی در مناطق کوهستانی زاگرس به عمل می آید و یکی از این مناطق استان کرمانشاه است. گیاه زعفران کوهی که در این منطقه می روید یکی از بهترین انواع این گیاه است. در خصوص طریقه مصرف این گیاه محلی، باید گفت مردم کرمانشاه علاقه زیادی به مصرف آن دارند. مردم استان کرمانشاه برای استفاده از این گیاه، در ابتدا پیاز توپر آن را پس از تمیز کردن با مقدار آب پخته، سپس به همراه پیاز داغ، پیاز زعفران کوهی را می کوبند و درون آش یا غذاهای دیگر محلی خود می‌ریزند یا اینکه پیاز زعفران کوهی را کباب می کنند و در بعضی مناطق پس از تمیز کردن، آن را مانند پیاز معمولی، خام مصرف می کنند. زعفران کوهی که به نام جو قاسم هم شناخته می شود، یکی از محبوب ترین چاشنی های غذایی در استان کرمانشاه به شمار می رود و در بسیاری از خوراکی های خوشمزه محلی این مناطق استفاده می شود.

مصرف گیاه زعفران کوهی در سایر مناطق کشور

گیاه زعفران کوهی در سایر مناطق ایران مورد استفاده خوراکی دارد. اما آنچنان فراگیر نیست و بسیاری از افراد آشنایی زیادی با این گیاه سودمند ندارند. اما بخشی از مردم، مخصوصا افرادی که در روستاها زندگی می کنند، با این گیاه آشنا هستند و تقریباً با یک روش از این گیاه استفاده می کنند. پیاز گیاه زعفران کوهی را پس از تمیز کردن به چند روش دلخواه برای مصرف کردن انتخاب می‌کنند، با مقداری آب آن را آب پز، سپس به همراه پیاز داغ، پیاز زعفران کوهی را می کوبند و با آش و یا غذاهای دیگر مصرف می‌کنند. در روش دیگر، پیاز گیاه زعفران کوهی را در روی آتش ذغال کباب می کنند و بعضی هم پس از تمیز کردن پیاز گیاه، آن را خام مصرف می کنند. زعفران کوهی بصورت سرخ کرده و یا جوشانده به عنوان ماده ای غذایی موارد استفاده زیادی دارد.

خواص دارویی گیاه زعفران کوهی

زعفران کوهی نیز مانند زعفران دارای خاصیت های درمانی است. همان‌ طور که می‌دانید گیاهان دارویی خواص بسیار زیادی دارند و هر کدام از آنها برای بیماری خاصی بکار گرفته می شوند. در کل می توان از گیاهان دارویی افزون بر اهداف دارویی و درمانی، برای بهتر کردن عطر و طعم غذاها نیز استفاده کرد و از آنها مصرف غذایی داشت. این در حالی است که هیچ گونه کالری به غذا اضافه نمی شود. همچنین به طور همزمان گیاهان دارویی دارای فایده های زیادی برای سلامت هر انسان هستند و در حقیقت می توان گفت که گیاهان دارویی هزاران سال است که برای درمان بیماری های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. این گیاهان دارویی می توانند خاصیت بهبود بخشیدن به بدن انسان ها و همچنین ترمیم بافت‌های صدمه خورده کمک بسیار چشمگیر و ارزنده‌ای داشته باشند.
در علم پزشکی نوین روز به روز بیشتر به قدرت دارویی انواع مختلف گیاهان پی می برند و متوجه این امر می شوند که گیاهان دارویی سلاحی موثر در برابر بیماری های مختلف از مشکلات بیماری‌های سرپایی تا سرطان های بسیار خطرناک هستند. به همین دلیل مورد استقبال آحاد مردم قرار گرفته و به همین دلیل گیاهان دارویی، از جمله زعفران کوهی، هم به صورت تازه و هم خشک شده در نقاط مختلف جهان در دسترس هستند. البته اینجا لازم به ذکر است که پیش از استفاده از گیاهان دارویی به عنوان داروی بیماری ها با کارشناسان متخصص این امر مشورت های لازم را انجام دهید و یا اگر از طریق داروهای شیمیایی تحت درمان هستید، حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید تا از این بابت مشکلی برای شما پیش نیاید.
زعفران کوهی به دلیل داشتن عناصر مختلف می‌تواند به درمان بیماری‌های خاصی کمک شایان توجهی نماید. عناصر تشکیل دهنده زعفران کوهی مانند انواع ویتامین‌ها، پروتئین، فسفر و مقدار کمی آرسنیک، در درمان بعضی از بیماری ها کمک بسیار زیادی می‌کند و کارشناسان داروهای گیاهی بر این باور هستند که زعفران کوهی که به نام هایی مانند جوقاسم، پیشوک و خیارو هم شناخته شده است، برای درمان بعضی از بیماری ها تاثیر خوبی دارد و می توان از آن به نام یک داروی گیاهی یاد کرد. در اینجا به چند بیماری که به وسیله مصرف زعفران کوهی می توان به درمان آن پرداخت اشاره می‌کنیم.

بیماری های قلبی و عروقی و زعفران کوهی

یکی از بیماری های خطرناک که می‌توانند سلامت هر انسان را تهدید کند و حتی باعث مرگ ناگهانی شود، بیماری های مربوط به قلب و عروق است. برای درمان این بیماری ها راه کارهای مختلفی را می توان در نظر گرفت. از جمله این کارها استفاده از داروهای شیمیایی است که البته بسیار مفید بوده و بسیاری از بیماری‌های مربوط به قلب و عروق را تسکین می‌بخشد و پزشکان مختلف که تخصصشان در زمینه قلب و عروق است از داروهای شیمیایی برای درمان آن بیماری‌ها بهره می برند. اما برای پیشگیری از بیماری بهتر است از گیاهان دارویی استفاده کرد، گیاه زعفران کوهی یکی از این گیاهان است که به خاطر داشتن عناصر مختلف می تواند تاثیر بسیار خوبی روی عملکرد قلب و همچنین رگ‌های خونی داشته باشد.
مصرف آن می‌تواند به بهبود بیماران قلبی و عروقی کمک کند. با توجه به اینکه زعفران کوهی می‌تواند باعث بازتر شدن رگ های خونی شود و به گردش خون هم کمک می‌کند که این امر باعث بهتر شدن سوخت و ساز بدن وهمچنین پایین آمدن فشار خون می‌شود. البته باید مصرف گیاه زعفران کوهی به عنوان دارو زیر نظر کارشناس گیاهان دارویی باشد و یا اینکه شخص مصرف کننده با پزشک خود مشورت‌های لازم را انجام دهد.

بیماری رماتیسم و درمان آن با زعفران کوهی

یکی از بیماری هایی که بسیار خطرناک است و به همراه درد شدید پیش می آید، بیماری روماتیسم است. مراقبت از رماتیسم در منزل فعالیتی چالش برانگیز است و پیچیدگی های خاص خود را دارد. در تعریف بیماری رماتیسم گفته می‌شود که به صورت کلی به هر بیماری که باعث التهاب و درد در محل مفاصل و ماهیچه های بدن گردد، اطلاق می شود. یکی از شایع ترین انواع این بیماری که تا کنون شناخته شده، رماتیسم مفصلی یا rheumatoid Arthritis است که بر دو نوع التهابی و غیر التهابی تقسیم می‌شود. بر اساس گزارش بنیاد رماتیسم در آمریکا، زنان دو تا سه برابر مردان به این بیماری دچار می شوند. علایم بروز این بیماری در زنان در سنین بین 30 تا 60 سالگی خود را نشان می دهد اما در مردان نشانه ها دیرتر ظاهر می گردند. گروهی از مردم تصور می کنند که این بیماری فقط در افراد مسن ایجاد می شود در حالی که نوعی از رماتیسم وجود دارد که تنها در کودکان بروز می نماید و گروه سنی 1 تا 16 سال را درگیر عوارض این بیماری می کند.

زعفران کوهی یکی از گیاهانی است که با خواص دارویی که دارد می‌تواند به درمان بیماری روماتیسم کمک شایان توجهی کند و با توجه به عناصری که آن را تشکیل می‌دهد می‌تواند درد روماتیسم را کمتر کند .فردی که با این بیماری درگیر است ممکن است در فعالیت هایی نظیر انجام تکالیف مدرسه یا برداشتن تلفن یا استفاده از قاشق و چنگال و یا استحمام و پوشیدن لباس و… دچار مشکل باشد. لازم است اعضا خانواده و پرستار، به نشانه های بیماری در فرد توجه و دقت کافی را داشته باشند و با احترام به حریم شخصی فرد در صورت نیاز، در انجام فعالیت های ضروری به بیمار کمک کنند. حفظ صبر و آرامش یکی از مهمترین عوامل، در مواجهه با این بیماران است. این بیماران به دلیل داشتن درد و احساس ناراحتی و ناتوانی در انجام کارهای روزمره خودشان، ممکن است دچار تغییرات خلقی و روحی شوند. در این بیماران عصبانیت و پرخاشگری توام با ناراحتی، امری شایع است. از این رو لازم است مراقبان و پرستاران بیمار با حفظ خونسردی به افزایش آرامش در محیط زندگی بیمار کمک نمایند.

شیوه مصرف زعفران کوهی برای درمان بیماری روماتیسم

همانطور که گفته شد به دلیل وجود عناصر تشکیل دهنده زعفران کوهی، که در قسمت های قبلی به آنها اشاره شده است، این گیاه برای بیماری روماتیسم اثر درمان کننده دارد. شیوه استفاده از گیاه زعفران کوهی و درست کردن دارو برای درمان بیماری روماتیسم یا همان درد مفاصل، به دو طریقه انجام می گیرد. راه اول به این صورت است که ابتدا پیازهای زعفران کوهی را تمیز نموده آنها را خرد می کنیم و به صورت پیاز داغ سرخ می‌کنیم و به عنوان چاشنی غذا به بیمار می دهیم تا بخورد. اما اگر بیمار به دلایل بیماری‌های دیگر از مصرف روغن معذور شده باشد، در روش دوم پیازهای گیاه زعفران کوهی را به صورت آب پز می پزیم و سپس مانند داروی گیاهی دیگر به بیمار می خورانیم. البته باز هم لازم به ذکر است که مصرف خودسرانه گیاهان دارویی همانند داروهای شیمیایی باید زیر نظر کارشناس مربوطه انجام شود و افراد بیمار باید از از استفاده خودسرانه اجتناب کنند. اگر هم تحت درمان این بیماری زیر نظر پزشک هستید حتماً باید با پزشک معالج خود مشورت های لازم را در این زمینه انجام دهید.

ترجمه و جمع آوری: واحد تحقیق و توسعه شرکت زعفران بهرامن

بازگشت به صفحه مقالات

مقالات مرتبط