لیمو عمانی و موارد مصرف آن

لیمو عمانی درختی بوته مانند و پر شاخ و برگ است که دارای تعداد زیادی خار می باشد و به ارتفاع 5 متر نیز می رسد. برخی از انواع این گیاه در طول زمستان و در سرما در گلخانه یا محیط های خانگی کشت می‌شوند. تنه ی اصلی گیاه به ندرت به صورت مستقیم و صاف رشد می کند و دارای تعدادی شاخه های جانبی است. برگ ها تخم مرغی شکل هستند و شباهت بسیار زیادی با برگ های درخت پرتقال دارند. لیمو عمانی دارای گل های زیبایی است که به رنگ سفید مایل به زرد بوده که حاشیه ی گلبرگ ها به رنگ ارغوانی روشن دیده می شوند. گل ها و میوه های این گیاهان در سراسر طول سال می توانند تشکیل شوند اما عمدتاً در طی ماه های تابستانی محصول‌دهی دارند. 

 

فهرست مطالب:(با کلیک بر روی هر عنوان به توضیحات بیشتر هدایت می شوید)

 

ابتدا دانه های لیمو را به مدت 48 ساعت داخل آب گرم قرار دهید. سعی کنید دانه های درشت لیمو را انتخاب کنید. پس از آن دانه ها را با دستمال کاغذی خشک کرده و پوست روی دانه ها را جدا کنید. دانه های لیمو را داخل یک گلدان بکارید و سپس خاک گلدان را مرطوب کنید. روی دانه های لیمو دو سانتیمتر خاک بریزید و دوباره آب پاشی کنید. سپس بر روی گلدان را یک کیسه پلاستیکی شفاف بکشید و آن را در محلی گرم و آفتاب گیر قرار دهید. پس از یک تا دو هفته جوانه های سبز را مشاهده می‌کنید، حالا باید کیسه پلاستیکی را از روی گلدان بردارید تا جوانه ها بتوانند به رشد خود ادامه دهند. سپس گلدان خود را در یک مکان گرم و آفتاب گیر قرار دهید. 

لیمو عمانی هم مانند دیگر مرکبات شرایط خاصی را برای رشد نیاز دارد. رشد لیمو عمانی در درجه پائين‌تر از دوازده درجه سانتیگراد متوقف و يا خيلي كند می شود. مناسب ترين درجه حرارت برای رشد لیمو عمانی بين بیست و هشت درجه تا سی و دو درجه سانتيگراد می باشد. البته  دمای بالای 45 درجه سانتيگراد به ميوه و برگ های گیاه آسيب وارد می کند. بهترين خاك برای پرورش مركبات خاك های شنی لومی می باشد. در مناطق بادخیز باید از حفاظ برای درختان لیمو عمانی استفاده کرد زیرا این گیاهان دارای ریشه های سطحی بوده و در اثر بادهای شدید کنده می‌شوند. 

لیموی عمانی یکی از چاشنی های قدیمی برای غذاهای ایرانی به شمار می رود هر چند که این میوه بومی خود ایران نبوده است، اما در غذاهای ایرانی کاربرد دارد. طرز نوشتن نام این میوه به صورت امانی و عمانی هر دو درست است. میوه خشک ‌شده‌ای است که به عنوان چاشنی در غذاهای خاورمیانه‌ای خصوصا غذاهای ایرانی استفاده می‌شود. لیمو امانی تازه رنگ خردلی دارد و بسیار ترش است، به‌طوری ‌که تازه‌اش را معمولاً نمی‌توان به ‌تنهایی مصرف کرد؛ بنابراین آن را در آفتاب خشک می‌کنند تا داخل آن به رنگ سیاه درآید. دلیل دیگر خشک کردن لیمو عمانی این است که در برخی مناطق گرمسیر به دلیل این که نگهداری لیموترش مشکل و حمل ‌و نقل آن مقرون به صرفه نیست، آن را با تغییرات ویژه‌ ای تبدیل به لیمو عمانی می ‌کنند تا قابلیت نگهداری ‌اش برای چندین سال افزایش یابد.
رنگ پوسته خارجی آن از زرد قهوه‌ای تا سیاه بوده و آن را به‌صورت چاشنی در غذا مورد استفاده قرار می‌دهند. لیمو امانی به‌صورت کوبیده ‌شده یا درسته عرضه می‌شود. گرد لیمو امانی خشک شده هم مانند میوه آن به عنوان چاشنی برای غذا استفاده می‌گردد. با مطالعه مطلب ادویه ها چطور درست می شود؟ می توانید اطلاعات خود را در این زمینه بیشتر کنید. بد نیست بدانید بهترین نوع لیمو عمانی لیمو امانی خشک در منامه، در کشور بحرین است. 

شاید برای شما جالب باشد تا بدانید که نام این چاشنی خوشمزه کننده غذاهای ایرانی چرا امانی شده است. همانطور که گفته شد این میوه بومی ایران نیست و در واقع از کشور اردن و شهر امان به ایران آمده است و به همین دلیل به این چاشنی خوشمزه لیمو عمانی گفته می شود که به دو صورت امانی و عمانی نوشته می شود. در لغتنامه دهخدا از این محصول با همین نام یاد شده و آن را «لیمویی ترش که از عمان آرند» معنا کرده است.

 

به دلیل این که شهر امان پایتخت کشور اردن از لحاظ محصول لیمو همچون کشورهای لبنان و فلسطین سرشناس است، بهترین نوع لیمو امانی را در این منطقه از جهان می‌توان یافت.  گیاه لیمو عمانی بومی آسیای جنوبی بوده و در آمریکا و آمریکای لاتین نیز کشت می‌شود. این گیاه در مناطق مختلف جنوب و جنوب شرقی ایران نظیر بندرعباس، میناب، جهرم، جیرفت، کهنوج و شیراز، به‌طور فراوان کاشته می‌شود. لیمو عمانی های وارداتی از کشور اردن آورده می‌شود. 

لیمو عمانی از نظر کلسیم و پتاسیم غنی بوده و از نظر ویتامین C از سایر مرکبات پیشی گرفته و به عنوان کاهنده ی فشار خون و چربی خون شناخته شده است.  لیمو عمانی هنگام خشک شدن به دلیل عمل تخمیر، کمی تلخ شده که این تلخی در مزه ی آن نیز احساس می ‌شود. بنابراین بهتر است برای جلوگیری از تلخ شدن غذا پیش از افزودن، تخم‌ های آن را درآورید. لیمو عمانی درسته، در خورش ‌ها و خوراک‌ ها محل تجمع روغن غذا خواهد بود. بنابراین کلا و مخصوصا کسانی که روغن برای آنها بد است، خوردن آن توصیه نمی‌ شود.
درباره نگهداری لیمو عمانی باید توجه داشته باشید که به دلیل دارا بودن مواد فراری که عامل ایجاد عطر و بوی آن است، حتما باید در محل خشک، خنک و در ظروف دربسته و به دور از نور نگهداری شود تا خاصیت های آن تا مدت طولانی تری حفظ شود. یکی از فایده های استفاده از لیمو عمانی، کم کردن مصرف نمک است. پس بهتر است هنگام تهیه ی انواع خورش ‌ها و خوراک ‌ها به مقدار لازم از لیمو عمانی استفاده کنید تا استفاده از نمک در غذا کم شود.  

مواد غذایی  از نظر بهداشتی  یکی از حساس ترین  اقلام  هستند  و باید مصرف کنندگان  در تهیه و  نگهداری از  مواد غذایی دقت بیشتری را  داشته باشند. لیمو عمانی هم مانند سایر مواد غذایی  یکی از اقلام  حساس  است که باید  در خرید و نگهداری از آن  دقت زیادی  کرد. مصرف‌کنندگان باید از خرید لیمو عمانی به صورت فله‌ ای و روباز اجتناب کنند. لیمو عمانی‌ هایی را که به صورت سنتی خشک می‌ کنند، عمدتا موارد بهداشتی را چندان رعایت نمی‌کنند، به همین دلیل یا باید از مکان های مطمئن لیمو عمانی خود را خرید کنید و یا اینکه از لیمو عمانی هایی استفاده کنید که در کارخانه به صورت صنعتی درست شده اند. 

همان طور که همه میدانید لیمو عمانی یک چاشنی ترش مزه است که معمولاً در طبخ خورش‌های ایرانی چون قرمه سبزی و قیمه استفاده می‌شود. شیوه استفاده از لیمو عمانی در غذاهای ایرانی به این صورت است که آن‌ها را پیش از ریختن در غدا سوراخ کرده، شکسته یا خرد می‌کنند و سپس به غذای در حال پخت اضافه می‌کنند. اما در کشورهای دیگر گاهی نیز آن‌ها را به‌صورت گرد کوبیده به خوراکهای برنجی می‌افزایند. مثلاً در خوراکی که در کشورهای حاشیه خلیج فارس درست می‌شود و بسیار هم پرادویه‌ای است وبا نام بهارات یا کبسا شناخته می‌شود، از پودر لیمو عمانی استفاده می‌گردد. از این محصول در کشورهای عرب همسایه همچون عراق، کویت و بحرین نیز استفاده می‌شود.

گفته می‌شود گاهی اوقات لیمو عمانی پس پختن با غذا تلخ می‌شود. توصیه سرآشپز برای پرهیز از تلخ شدن غذا این است که بهتر است پیش از افزودن لیمو عمانی به غذا تخم‌های آن را  درآورید. در ضمن وقتی درسته در غذا انداخته می‌شود محل تجمع روغن شده و خوردن آن هر چند که خود کالری ندارد، توصیه نمی‌شود.

خورشت قیمه یکی از انواع خورشت‌های محبوب ایرانی است که در بسیاری از ضیافت‌ها تهیه می‌شود و تلخ شدن خورشت قیمه در شب مهمانی، یک از بدترین اتفاقاتی است که می‌تواند برای صاحبخانه بیفتد. پس بسیار اهمیت دارد که دلایل تلخ شدن خورشت قیمه را بدانیم و در صورت وقوع آن راهکار‌های موثری برای گرفتن تلخی قیمه به کار بگیریم.

گاهی خورش قیمه تلخ می‌شود. دلیل آن می‌تواند لیمو عمانی باشد. اگر به هر دلیل خورش قیمه شما تلخ شد، می‌بایست یکی از راه‌های پیشنهاد شده را امتحان کنید. یکی از این راه ها اضافه کردن مخلوط زعفران دم کرده و شکر است. البته اگر از شیرین کردن غذا خوشتان نمی آید بهتر است که پیش از اضافه کردن لیمو عمانی ها به غذا، آنها را بخیسانید تا تلخی لیموها گرفته شود. این کار به این صورت است که چند سوراخ کوچک بر روی لیمو‌ها ایجاد کرده و آن را برای چند ساعت در آب ولرم قرار دهید. این کار باعث می‌شود تلخی از لیمو عمانی به داخل آب منتقل شود. به همین دلیل آبی که لیمو عمانی در آن خیس خورده، دیگر قابل استفاده نیست و باید دور ریخته شود. راه دیگری که کمتر از آن استفاده می شود اضافه کردن قند آب شده در خورش قیمه است. راه دیگری که اکثرا از آن در پخت خورش قیمه استفاده می‌شود اضافه کردن سیب زمینی به خورش است.  در این روش شما می‌توانید تعدادی سیب زمینی را به تکه‌های درشت تقسیم کنید و در خورش بریزید و پس از پخته شدن سیب زمینی و کاهش تلخی خورش، آن‌ها را خارج کنید. روش دیگری که برخی از آشپز‌ها توصیه می‌کنند این است که سیب زمینی آب‌پز شده را له کرده و به خورش  اضافه کنید. در این روش نیازی به خارج کردن سیب زمینی نیست.

معمولا استفاده از لیمو عمانی نامرغوب در خورش قیمه باعث تلخ شدن آن می‌شود.  استفاده از لیمو عمانی نامرغوب و کهنه بیشتر باعث تلخی خورش می شود لذا بهتر است در تهیه خورش قیمه از لیمو عمانی با کیفیت و تازه استفاده گردد تا غذا مزه بهتری پیدا کند.

خارج نکردن هسته‌های لیمو یکی دیگر از دلایل تلخی خورش قیمه به شمار می رود حتی اگر از بهترین انواع لیمو عمانی استفاده کنید با خارج نکردن هسته‌های لیمو ممکن است خورش تلخ شود.  بنابراین بهتر است قبل از اضافه کردن لیمو عمانی آن را به دو قسمت تقسیم کرده و هسته‌های آن را خارج کنید. 

بیش از حد پخته شدن لیمو عمانی هم می‌تواند باعث تلخی خورش شود. اگر لیمو عمانی را در همان ابتدای پختن غذا به خورشت اضافه کنید ممکن است باعث ‌شود تا تلخی لیمو به طور کامل خارج شود و در خورشت باقی بماند. به همین خاطر باید توجه داشت که زمان پخت لیمو را به سی تا چهل دقیقه کاهش دهید و از بیشتر پخته شدن آن جلوگیری نمایید و حتی میتوانید لیمو عمانی را از خورش خارج کنید. لازم به ذکر است که اگر از روش اضافه کردن سیب‌زمینی استفاده کردید، می‌توانید با مقداری آب نیز خورش خود را رقیق کنید. به طور کلی رقیق کردن خورشت به کاهش تلخی آن کمک می‌کند.  روشهایی که برای رفع تلخی خورش قیمه ناشی از استفاده از لیمو عمانی گفته شد در جاهای مختلف استفاده می شود و ممکن است بعضی از این روش ها برای خوانندگان تازگی داشته باشد اما در جای دیگر بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.

استفاده از لیمو عمانی در غذای محبوب ما آبگوشت هم رایج است و برای خودش طرفداران زیادی پیدا کرده است. البته هنوز هم در بیشتر مناطق ایران از لیمو عمانی در آبگوشت استفاده نمی‌کنند و بیشتر در سفره خانه ها و غذاخوری ها به دلیل این که استفاده از لیمو عمانی، ساده تر است از این چاشنی در آبگوشت استفاده می شود. البته باید گفت این کار مخالفان زیادی هم دارد. 

لیمو عمانی همچون دیگر مرکبات طعم ترش دارد ولی فاقد ته‌مزه شیرین در لیموهای تازه است. همچنین به‌دلیل عمل تخمیر انجام شده کمی تلخی در مزه آن احساس می‌شود. از این میوه پس از خشک شدن به عنوان یک چاشنی می‌توان استفاده کرد و تفاوتش با سایر چاشنی ها در این است که از لیمو عمانی در زمان پخت غذا استفاده می شود ولی بقیه چاشنی ها پس از تمام شدن پخت غذا به آن اضافه می‌گردد.

همانطور که گفته شد به صورت سنتی چون لیموی عمانی در مناطق گرمسیر به عمل می آید و انبارداری در مناطق گرمسیر بسیار سخت و یا حتی غیر ممکن است، این میوه را خشک می کنند تا نگهداری از آن راحت تر باشد. لیموی شسته شده را کاملاً خشک کرده درون سینی قرار داده و در مقابل نور خورشید می‌گذارند. ۲ الی ۳ ساعت اول مرتب زیر و رو می‌کنند تا تمام لیمو خشک شود و سپس به مدت ۳ الی ۴ روز زیر تابش نور خورشید قرار می‌دهند تا کاملاً خشک شود. معمولا رنگ لیمو عمانی آفتاب خشک، زرد قهوه ای و داخل آن سیاه رنگ است.
به این نکته دقت کنید که خشک‌کردن لیموها در زمستان نیاز به زمان بسیار بیش‌تری دارد و به سادگی خشک نمی‌شوند.

در این روش تنها کافی است که لیموها را به خوبی بشویید و سپس آن‌ها را بصورت مجزا درون دستگاه خشک‌کن قرار دهید تا آب درون آن‌ها بطور کامل تبخیر شود.
لازم به ذکر است که با تبخیر و حذف آب درون لیموها می‌توان به راحتی از فساد و خرابی آن‌ها جلوگیری کرد و به این ترتیب نگهداری و دوام لیموعمانی را افزایش داد.
خوب است بدانید که اگر دستگاه خشک‌کن خود را بر روی ۱۲۵ فارنهایت تنظیم کنید پس از حدود ده ساعت لیموهای شما بطور کامل خشک می‌شوند.

 

پس از آزمایش های زیادی که از نظر ترکیبات شیمیایی د‌ر آب لیمو عمانی انجام شده است، کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که در آن سیتریک اسید‌ وجود‌ د‌ارد‌. اسانس روغنی آن شامل سیترال، لیمونن، لینالول، لینالیل استات، ترپینه‌ئول و سیمن است. در آزمایش ها مشخص شد که د‌ر هر یک صد‌ گرم لیمو عمانی تازه بد‌ون پوست، آب 89 گرم، پروتئین7/0  گرم، هید‌رات های کربن 9 گرم، خاکستر 3/0 گرم، کلسیم 33 میلیگرم، فسفر 18 میلیگرم، آهن 6/0 میلیگرم، سد‌یم 2 میلیگرم، پتاسیم 102 میلیگرم، ویتامین A 10 واحد‌ بین المللی، تیامین 30/0 میلیگرم، ریبوفلاوین 02/0 میلیگرم، نیاسین 2/0 میلیگرم و ویتامین ث 37 میلیگرم وجود دارد.

گیاهان دارویی در درمان بیماری های مختلفی به کار گرفته می‌شوند، یکی از این گیاهان لیمو عمانی است.در طب سنتی برای لیمو عمانی آثار دارویی تقویت معده، ضد نفخ، اشتهاآور، ضدعفونی‌کننده، مسکّن سردرد و رفع‌کنندهٔ علایم سرفه و سرماخوردگی قایل بوده‌اند.  این ماده غذایی ویتامین ث بالایی داشته و برخی منابع آن را به عنوان یک کاهنده فشار خون به‌صورت دمنوش معرفی می‌نمایند و حتی بر این عقیده هستند که این دمنوش چربی خون را کاهش می‌دهد. خوردن لیمو عمانی اغلب با چای و گل گاوزبان در کاهش فشار خون موثر است. برای افراد با فشار خون طبیعی نیز مصرف دمنوش لیمو عمانی با عسل یا نبات یکی از نوشیدنی های خوشمزه به شمار می‌رود. 

لیمو عمانی از نظر طب سنتی خنک ‌کننده است و داروی اشتهاآور به شمار می‌رود. همچنین این میوه ضدعفونی ‌‌کننده دستگاه گوارش است و همچنین اثر تقویت معده و ضد نفخ دارد. لیمو عمانی موثر برای رفع عوارض کمبود ویتامین C است. مسکن سردرد، التیام‌ دهنده ی سرفه و سرماخوردگی از دیگر خواص لیمو عمانی است. لیمو عمانی به دلیل دارا بودن مواد آنتی‌ اکسیدانی، ضدسرطان شناخته شده و در دفع مواد صفر‌اوی موثر است. میوه لیمو عمانی بسیار ترش است و طبع سردی دارد و در گرما باعث خنک شدن مصرف کننده می‌گردد. در مناطق مختلف جهان نه تنها از میوه خشک شده لیمو عمانی استفاده می‌کنند بلکه از اجزای دیگر درخت آن هم در مسائل مختلف پزشکی بهره می‌برند. برای مثال د‌ر شبه جزیره مالایا، برگ های لیمو عمانی را له می کنند‌ و برای رفع سرد‌رد‌ روی پیشانی می گذارند‌. در برخی مناطق جوشاند‌ه ریشه های لیمو عمانی را برای قطع اسهال خونی مصرف می‌گردد. همچنین عصاره برگ های د‌رخت لیمو عمانی مخلوط با عصاره برگ های فوفل را برای معالجه د‌ل د‌رد‌ می خورند‌.‌ در کشور اند‌ونزی هم از خاصیت های دارویی لیمو عمانی بهره برداری می‌کنند. مثلا از آب لیمو عمانی  برای معالجه سرفه و سرماخورد‌گی استفاده می کنند.

همانطور که می‌دانید مصرف بیش از حد هر نوع ماده غذایی می‌تواند خطرآفرین باشد و عوارض و مضرات بسیاری به همراه داشته باشد. لیمو عمانی نیز از این قاعده مستثنی نیست و مصرف بیش از حد آن می‌تواند مشکلات فراوانی برای شما ایجاد کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از؛
ریختن لیمو عمانی در چای می‌تواند خواص آن را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد.
استفاده از لیمو عمانی در انواع خورشت‌ها و غذاها توصیه نمی‌شود، چراکه لیمو عمانی مانند یک اسفنج عمل می‌کند و روغن، ادویه و نمک موجود در غذا را بطور کامل به خود جذب کند.
مصرف لیمو عمانی در زمان خالی‌بودن معده به روده‌ها آسیب بسیاری می‌رساند و موجب دل‌پیچه می‌شود.
مصرف بیش از حد لیمو عمانی در دوران بارداری می‌تواند خطرآفرین باشد.

سوالات متداول:

ترجمه و جمع آوری: واحد تحقیق و توسعه شرکت زعفران بهرامن