رازیانه گیاهی معطر است که خواص بسیار زیادی دارد و از زمان‌های قدیم در طب سنتی جایگاه ویژه‌ای داشته است. به دلیل اینکه این گیاه دارای طبع گرم و خشک است بیشتر برای رفع بلغم و صفرا از آن استفاده می‌شود. امروزه نیز خواص رازیانه بر کسی پوشیده نیست و بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این گیاه خوش عطر به صورت بومی به بخش جنوب غربی آسیا و جنوب اروپا به خصوص مدیترانه تعلق دارد اما امروزه در همه جا کشت می‌شود. این گیاه روی قسمت‌های مختلف بدن تاثیرات مثبتی دارد و درصورتی که به مقدار لازم مصرف شود به بهبود عملکرد اعضای بدن و سلامت آن‌ها کمک می‌کند.
فواید درمانی رازیانه به قدری زیاد است که قابلیت استفاده به عنوان یک مکمل گیاهی را هم دارد. اما علاوه بر خواص دارویی در آشپزی نیز کاربردهای زیادی دارد و به تنهایی و یا همراه با سایر ادویه‌ها مانند ادویه مرغ بهرامن در طبخ برخی از غذاها از آن استفاده می‌شود. چنانچه با خواص رازیانه و کاربردهای آن آشنا نیستید محتوای این مقاله برای شما مفید خواهد بود.
رازیانه ( Foeniculum vulgare ) که با نام بادیان نیز شناخته می‌شود یک نوع گیاه گلدار و زمستانی از تیره‌ی چتریان و راسته‌ی کرفس سانان است. به همین دلیل مانند کرفس ساقه‌ی بلند و پیاز سفید رنگ دارد. این گیاه تا ارتفاع یک الی دو متری رشد می‌کند و در بخش انتهایی ساقه دارای گل چتری به رنگ زرد طلایی است.
از قسمت گل و دانه‌های این گیاه در مصارف آشپزی و دارویی استفاده می‌شود. بیشتر افراد طعم رازیانه را نسبتا شیرین می‌دانند اما طعم بهترین نوع رازیانه کمی به تندی می‌زند و رنگ آن متمایل به سرخ است. از آنجایی که بوی رازیانه‌ی تازه کمی نامطلوب است معمولا آن را بوداده و سپس مصرف می‌کنند.
با اینکه رازیانه گیاه بومی مدیترانه است اما در مناطق مختلف ایران ازجمله تبریز، گیلان، گرگان و ارتفاعات البرز امکان کشت آن وجود دارد و استان‌های خراسان، همدان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، تهران، کرمان و گلستان بیشترین میزان تولید رازیانه را به خود اختصاص داده‌اند.
تاریخچه‌ی مصرف این گیاه به گذشته‌های بسیار دور برمی‌گردد. به طوریکه در قرن پنجم و حتی قبل از آن از رازیانه برای درمان سرفه، افزایش ترشح شیر در زنان شیرده، تقویت معده و تنظیم قاعدگی استفاده می‌شد. اهمیت رازیانه به قدری زیاد بود که در قرن‌های بعدی آن را در باغ‌های سلطنتی نیز پرورش می‌دادند.
رازیانه گیاهی است که همه آن را با خواص درمانی می‌شناسند. دلیل خواص فراوان این گیاه ترکیبات و مواد مغذی موجود در آن است. هر 100 گرم از رازیانه 31 کیلوکالری انرژی دارد و از تشکیل دهنده‌های اصلی آن می‌توان به 29/7 گرم کربوهیدرات، 24/1 گرم پروتئین، 21/90 گرم آب، 10/3 گرم فیبر و 20/0 گرم چربی اشاره کرد.
همچنین مواد معدنی ازجمله 49 میلی‌گرم کلسیم، 17 میلی‌گرم منیزیم، 414 میلی‌گرم پتاسیم، 52 میلی‌گرم سدیم، 50 میلی‌گرم فسفر، 73/0 میلی‌گرم آهن، 20/0 میلی‌گرم روی و 19/0 میلی‌گرم منگنز در رازیانه وجود دارند. این گیاه حاوی ویتامین‌های متنوعی است که بیشترین میزان آن به ویتامین‌های گروه B مثل ریبوفلاوین، نیاسین، پانتوتنیک اسید و فولات اختصاص دارد.
ویتامین A و C از دیگر ویتامین‌های موجود در رازیانه هستند. به همین دلیل پیاز و دانه‌ی گیاه رازیانه سرشار از مواد مغذی مورد نیاز بدن است و مصرف آن فواید زیادی برای سلامتی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. رازیانه در ادویه مرغ بهرامن که یکی از ادویه‌های پت شرکت بهرامن میباشد، وجود دارد.
رازیانه علاوه بر مواد معدنی و ویتامین‌ها حاوی ترکیبات شیمیایی ازجمله فلاونوئیدها، پلی استیلن‌ها، اسانس، ترکیبات فنلی و اسیدهای چرب است. اسانس موجود در دانه‌های رازیانه 3 درصد است که عمده‌ترین ترکیبات آن را ترانس آنتول تشکیل می‌دهد.
دانه‌های رازیانه دارای 20 درصد اسید چرب هستند و از مواد موجود در روغن این گیاه می‌توان به 9/54 درصد اسید لینولئیک، 4/5 درصد پالمیتیک اسید و 4/5 درصد اولئیک اسید اشاره کرد.
یکی از مهمترین ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه رازیانه فلاونوئیدها هستند و از بین فلاونوئیدهای گلیکوزیله می‌توان گالاکتوزید، کامپفرول، کوئرستین و روتینوزید را نام برد.
بهترین روشی که می‌توان از رازیانه در آشپزی استفاده کرد، مصرف آن به صورت پودر شده در غذاها است. رازیانه یکی از ترکیبات اصلی ادویه‌ی مرغ است و باعث می‌شود عطر و طعم این ادویه بسیار خاص باشد.
ادویه مرغ پت بهرامن که برای مزه‌دار کردن مرغ استفاده می‌شود حاوی مقدار قابل توجهی دانه‌ی پودر شده‌ی رازیانه است و با مصرف آن علاوه بر معطر و خوش طعم کردن مرغ می‌توانید از خواص فوق‌العاده‌ی این گیاه نیز بهره مند شوید.
ادویه مرغ پت بهرامن در تمام غذاهای حاوی گوشت مرغ همچون مرغ شکم پر، مرغ سوخاری، خورشت مرغ، زرشک پلو با مرغ و سوپ و سالاد تهیه شده با مرغ، قابل استفاده است. این ادویه به دلیل داشتن رازیانه در ترکیبات خود طبع گرمی دارد و در کنار طعم دهی به مرغ و گرفتن بوی نامطبوع آن، سردی مزاج مرغ را خنثی می‌کند.
رازیانه علاوه بر استفاده به عنوان ادویه در غذاها به صورت عرقیجات و دمنوش نیز مصرف می‌شود. از آنجایی که تهیه‌ی عرق رازیانه در منزل برای همه امکان پذیر نیست می‌توانید آن را از عطاری‌ها و فروشگاه‌های معتبر خریداری کنید. اما دمنوش رازیانه به سادگی قابل تهیه است.
پس از کوبیدن یک قاشق چای‌خوری دانه‌ی رازیانه آن را با یک لیوان آب جوش مخلوط کرده و 10 دقیقه صبر کنید تا دم بکشد. مصرف رازیانه چه به صورت ادویه و چه دمنوش فواید زیادی به خصوص برای بانوان دارد و مصرف آن در دوره‌ی قاعدگی و یاسئگی توصیه می‌شود.
مصرف رازیانه برای رفع تعدادی از مشکلات و بیماری‌ها موثر است. با اینکه تمام خواص درمانی آن به صورت علمی تایید نشده اما فواید اثبات شده‌ی زیادی دارد که عبارتند از:
در عصاره‌ی گیاه رازیانه مقداری دی آنتول و فتوآنتول وجود دارد که باعث می‌شود این گیاه در دوره قاعدگی مانند داروهای مسکن و حتی بهتر از آن‌ها عمل کند. همچنین توانایی کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی را دارد و از تغییر خلق و خو و دردهای شدید شکمی جلوگیری می‌کند. به همین دلیل است که مصرف آن در دوران قاعدگی توصیه می‌شود. علاوه بر آن رازیانه خاصیت قاعده آوری دارد و به تنظیم قاعدگی کمک می‌کند. در خانم‌های یائسه نیز علائمی مثل گُرگرفتگی را کاهش می‌دهد.
کلسیم یکی از مواد معدنی موجود در رازیانه است که نقش مهمی در حفظ سلامت و تقویت استخوان‌ها دارد. کلسیم موجود در رازیانه می‌تواند حدود 10 درصد از نیاز روزانه‌ی بدن به این ماده را تامین کند. البته کلسیم به تنهایی نمی‌تواند سلامت استخوان‌ها را تضمین کند. فسفر، منگنز و ویتامین K موجود در این گیاه باعث جذب بهتر کلسیم شده و در کنار هم باعث استحکام استخوان‌ها شده و از پوکی استخوان جلوگیری می‌کنند. این ماده معدنی در بسیاری از محصولات شرکت بهرامن وجود دارد.
رازیانه گیاهی است که کالری و چربی خیلی کمی دارد اما درعوض فیبر موجود در آن باعث می‌شود زودتر احساس سیری کنید و از طریق ایجاد اشتهای کاذب به کاهش وزن کمک می‌کند. با اینکه فیبر در معده حجم زیادی را اشغال می‌کند اما هیچگونه کالری ندارد و همین باعث می‌شود میل کمتری به مصرف غذا داشته باشید. همچنین رازیانه متابولیسم و سوخت و ساز بدن را افزایش داده و از طریق تبدیل مولکول‌های بزرگ غذایی به ترکیبات کوچکتر به ایجاد انرژی بیشتر در بدن کمک می‌کند.
ویتامین C یکی از مواد ضروری برای کلاژن سازی پوست است. کلاژن ماده‌ای است که باعث شادابی و سلامت پوست شده و از ایجاد چین و چروک بر روی پوست جلوگیری می‌کند. افرادی که پوست آن‌ها با کمبود کلاژن مواجه باشد دچار پیری زودرس پوست می‌شوند. رازیانه حاوی مقدار مناسبی از ویتامین C است و مصرف آن به کلاژن سازی و حفظ جوانی پوست کمک می‌کند.
رازیانه حاوی روغنی به نام آنتول است که خاصیت ضد سرطانی دارد و مانع از رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی به خصوص در ناحیه‌ی پستان می‌شود. طبق تحقیقات انجام شده در این زمینه، آنتول توانایی کاهش حجم تومور سرطانی را دارد و میزان اسیدهای نوکلئیک را کاهش می‌دهد.
از طرفی رازیانه فعالیت آنتی اکسیدانی دارد و مصرف آن می‌تواند آسیب رادیکال‌های آزاد به بدن را خنثی کند که این مورد خود جزو عوامل پیشگیری کننده از سرطان است. همچنین در ترکیبات رازیانه ماده‌ای به نام سلنیوم وجود دارد که مرگ و میر ناشی از سرطان را کاهش می‌دهد.
فیبر یکی از مواد ضروری برای دستگاه گوارش است که به هضم غذا کمک می‌کند. مصرف مقدار مناسبی از فیبر تاثیر زیادی در سلامت سیستم گوارشی دارد. به طوریکه افرادی که در رژیم غذایی خود از مواد فیبردار استفاده می‌کنند خیلی کم دچار مشکلات گوارشی مثل روده‌ی تحریک پذیر و یبوست می‌شوند.
برخی از مواد سمی که به دیواره‌ی روده‌ی بزرگ می‌چسبند باعث ایجاد سرطان در این قسمت می‌شوند. اما رازیانه توانایی پاکسازی این سموم را دارد و آن‌ها را از بدن دفع می‌کند. رفلاکس معده یکی دیگر از مشکلات گوارشی است که معمولا بعد از خوردن غذا فرد را آزار می‌دهد. مصرف رازیانه با تنظیم PH بدن و رقیق کردن اسید معده از ایجاد رفلاکس معده جلوگیری می‌کند. بنابراین افرادی که مشکل رفلاکس دارند بهتر است رازیانه را در رژیم غذایی خود بگنجانند.
مواد مغذی و ویتامین C موجود در رازیانه باعث می‌شوند تا این گیاه یک ماده‌ی غذایی مفید و پرخاصیت باشد. مصرف رازیانه تا حد زیادی سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به ترمیم بافت‌های آسیب دیده کمک می‌کند. افرادی که به طور منظم در رژیم غذایی خود از دانه یا پیاز رازیانه استفاده می‌کنند از سیستم ایمنی قوی‌تری برخوردار هستند و کمتر دچار بیماری‌های مربوط به ضعف ایمنی می‌شوند.
میزان بالای پتاسیم موجود در رازیانه باعث می‌شود تا این گیاه در کاهش فشار خون و التهاب موثر باشد. البته سطح پایین سدیم در این ماده‌ی غذایی نیز تاثیر زیادی در کاهش فشار خون دارد. از طرفی رازیانه با جلوگیری از افزایش سطح کلسترول بد خون و رسوب آن در دیواره‌ی عروق مانع از بروز بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود.
وجود مقدار کافی از پتاسیم در بدن به هدایت بهتر پیام‌های عصبی کمک می‌کند و باعث می‌شود تا مغز عملکرد بهتری داشته باشد. رازیانه گیاهی سرشار از پتاسیم است و مصرف آن هدایت الکتریکی بدن را بهبود می‌بخشد. همچنین با اکسیژن رسانی بیشتر به مغز، فعالیت‌های عصبی در بهترین حالت ممکن انجام می‌شود.
یکی دیگر از خواص رازیانه کمک به ترشح شیر است. مادران شیردهی که احساس می‌کنند شیر کافی برای نوزاد خود ندارند با مصرف مقدار کمی رازیانه مشکلشان حل خواهد شد. همچنین وجود این ماده در شیر مادر باعث می‌شود تا نوزاد نفخ نکند. البته بهتر است قبل از هرگونه اقدام خودسرانه با پزشک مشورت کنید.
رازیانه خاصیت ضد التهابی، ضد باکتری و ضد قارچی دارد. از این رو مصرف آن می‌تواند به کاهش التهاب در قسمت‌های مختلف بدن کمک کرده و از بروز بیماری‌های مربوط به عوامل بیماری‌زا همچون باکتری‌ها و قارچ‌ها جلوگیری کند.
خاصیت ضدباکتری این گیاه در رفع بوی بد دهان نیز موثر است و میکروب‌هایی که باعث ایجاد بوی بد می‌شوند را از بین می‌برد. کاهش استرس، بهبود مشکلات تنفسی، پیشگیری از کم خونی، تقویت میل جنسی، پاکسازی بدن از برخی سموم و تقویت حافظه از دیگر خواص رازیانه هستند.
با وجود تمام خواصی که برای رازیانه معرفی کردیم نباید در مصرف آن زیاده روی کرد. دوز مناسب توصیه شده برای مصرف رازیانه در هر روز 6 گرم به صورت دانه‌ی خشک شده و 1 الی 2 گرم تخم رازیانه برای تهیه‌ی دمنوش یا چای است.
افرادی که دچار بیماری‌های کلیوی و فشار خون بالا هستند بهتر است از مصرف رازیانه خودداری کنند. به دلیل اینکه رازیانه عضلات رحم را تحریک کرده و باعث انقباضات می‌شود مصرف آن می‌تواند موجب زایمان زود هنگام شود. همچنین مصرف بیش از حد رازیانه واکنش‌های آلرژیک تنفسی، دل درد، عفونت و التهاب پوستی مثل خارش، قرمزی و تورم پوست را به دنبال دارد.
جمع بندی
رازیانه گیاهی پرخاصیت و بسیار مفید است که در کنار خواص دارویی که دارد به عنوان ادویه و طعم دهنده در برخی از غذاها و شیرینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ادویه مرغ پت هم یکی از ادویه‌جاتی است که این گیاه معطر را در ترکیبات خود دارد و استفاده از آن باعث خوش عطر شدن غذا می‌شود.
ترجمه و جمع آوری: واحد تحقیق و توسعه شرکت زعفران بهرامن
